Begin 1942 beginnen in Birkenau de grootschalige planmatige vergassingen, tot 20.000 per dag. Uit heel Europa arriveren treinen met Joden. Vaak worden complete ‘transporten’ direct doorgestuurd naar de gaskamers. Sommigen zijn al tijdens de reis in stampvolle veewagons (veelal zonder voedsel, water en sanitair) bezweken. Soms wordt een beperkt aantal mensen geselecteerd voor dwangarbeid.
Onder de eerste slachtoffers in Birkenau zijn meer dan 50.000 Joden uit Slowakije, vooral uit de hoofdstad Bratislava.(Slowakije, vazalstaat van Duitsland, wil van de Joden af en betaalt Duitsland 500 mark per Jood voor hun ‘huisvesting’).
Bijna 40.000 Joden uit Nederland worden in Birkenau omgebracht en tussen mei en juli 1944 worden er 437.000 Joden uit Hongarije vermoord (Hongarije is een bondgenoot van Duitsland, maar weigert evenals Italië Joden uit te leveren; in maart ’44 bezetten de nazi’s Hongarije en begin de grote vernietiging alsnog). Ook sterven circa 20.000 Sinti en Roma in Birkenau, tweederde van hen door honger en ziekte, een derde door vergassing.
In Birkenau komt het twee keer tot een opstand. Op 14 mei 1944 gaan Sinti en Roma in het speciale Zigeunerkamp de bewakers met stokken en van blik gemaakte messen te lijf, als ze gehoord hebben dat het Zigeunerlager geliquideerd zal worden, wat betekent dat ze naar de gaskamers zullen gaan. Met machinegeweren wordt aan deze opstand een einde gemaakt. Op 7 oktober 1944 komt het Sonderkommando (bestaande uit gevangenen die de vergassing van gedeporteerden moeten voorbereiden en de lijken moeten verbranden) van de crematoria III en IV in opstand. Ze slagen erin met uit een wapenfabriek gesmokkelde explosieven crematorium IV te beschadigen. 250 gevangenen weten te vluchten, maar ze worden al snel gepakt en vermoord. Vervolgens worden ook 451 andere gevangenen, van wie de meesten niets met de opstand van doen hadden, vermoord. Vier vrouwen die verantwoordelijk worden gehouden voor de opstand, worden – na langdurige folteringen – op 6 januari 1945 opgehangen. De opstand heeft het moorden in Auschwitz-Birkenau mogelijk iets vertraagd.
Na de opstand van 7 oktober geeft Himmler het bevel de vergassingsinstallaties onmiddellijk te ontmantelen.
In Birkenau zijn in totaal 1 tot 1,6 miljoen mensen vermoord.
Deze briefkaart van 17 september 1943 van Eveline Waschinsky aan Gerda Weys vanuit Birkenau vermeldt in het verzendadres Arbeitslager. Hiermee wordt de indruk gewekt dat het hier een werkkamp betreft. Het stempel vermeldt: Rückantwort nur auf Postkarten in Deutscher Sprache über die Reichsvereinigung der Juden in Deutschland Berlin N 65, Iranische Strasse 2.
Ook deze post wordt in bulk verzameld en naar de Joodse Raad in Berlijn vervoerd, die voor verdere bezorging zorgt. De postzegel is dan ook afgestempeld met Berlin Charlottenburg.
Birkenau, 17-9-1943
Mijn lieve Gertl, ben nu in Birkenau dat net als Theresienstadt wordt ingericht. Papa is nog daar, moet daar ook blijven op zijn leeftijd, schrijf hem dat alsjeblieft. Je moet nu en direct de brievenbus gebruiken. Blijf gezond, schrijf spoedig. Jullie Eveline
Het is buiten kijf dat de tekst Wie Theresienstadt eingerichtet een vorm van misleiding is. Toch bevat de kaart ook een cryptische waarschuwing.
Joodse vrouwen en kinderen wachten bij gaskamer nr.4; uit het ‘Auschwitz Album’, foto’s gemaakt door SS-fotografen in Auschwitz-Birkenau tijdens de aankomst van een transport uit Hongarije, 1944. Collectie Yad Vashem
Briefkaart uit Arbeitslager Birkenau naar Praag van de Joodse Elfriede Bloch, gedateerd 15 december 1943. Een antwoord kan alleen worden verstuurd via de Reichsvereinigung der Juden in Deutschland te Berlijn, zo is op de kaart gestempeld.
Birkenau, 15-12-1943
Lieve Ruda en lieve Margit!
We hopen dat jullie gezond zijn, wat we ook van onze kant kunnen melden. Aan jullie postzendingen beleefden wij onbeschrijfelijke vreugde en hopen dat jullie ons niet vergeten zullen.
Hartelijkste groeten van ons allen aan jullie familie, Otto en Artur K… (onleesbaar), Kyje, Fregová, alsook tante Chlebišcká.
Jullie Elfriede
