Ad van Liempt over Nacht und Nebel. In Nacht und Nebel-kampen moesten gevangen in het niets verdwijnen. Ze mochten geen brieven schrijven of ontvangen, de familieleden mochten niet weten waar de gevangenen verbleven en de verwanten werden bij overlijden niet op de hoogte gesteld. De gevangenen moesten meestal op een hongerdieet in de steengroeve werken totdat de dood erop volgde. (01:32)
Op 22 juni sluit de Franse regering, onder premier Phillippe Pétain, een maarschalk die zes dagen eerder Paul Reynaud is opgevolgd, een wapenstilstand met Duitsland. Elzas-Lotharingen, in Noordoost-Frankrijk, wordt door Duitsland ingelijfd. In dit gebied liggen de Vogezen en daar leggen de nazi’s voorjaar 1941 het concentratiekamp Natzweiler-Struthof aan.
De locatie bij het plaatsje Natzweiler (Natzwiller in het Frans), op 800 meter hoogte, 50 kilometer van Straatsburg, is gekozen door Hitler’s bouwmeester Albert Speer. Er is veel roze graniet te vinden, dat Speer wil gebruiken voor de bouw van een nieuwe Duitse hoofdstad die Germania moet gaan heten.
Officieel wordt het kamp op 21 april 1941 in gebruik genomen, maar het is dan nog niet gereed. De gevangenen die het kamp moeten voltooien, slapen enkele kilometers verderop in het voormalige Hotel Struthof. Daarom wordt gesproken van kamp Natzweiler-Struthof.
Op 21 mei ’41 is het kamp af. Er worden circa 60 werkkampen aan verbonden, in de Elzas, maar ook in het gebied van de Moezel en dieper Duitsland in. In veel gevallen gaat het daarbij om wapenindustrie en, naarmate de oorlog vordert en de geallieerde bombardementen in aantal en hevigheid toenemen, steeds vaker om de aanleg van ondergrondse fabrieken.
Envelop van een brief uit oktober ’42 uit Natzweiler
Vernichtung durch Arbeit is het principe dat de nazi’s hanteren in de nabijgelegen granietgroeven en vele andere werkkampen van Natzweiler. In de granietgroeven moeten de gevangenen tunnels graven en in diepe spelonken werken. Vele laten er het leven door uitputting of doordat ze worden doodgeslagen – een populaire bezigheid van de SS-bewaking. Sommigen overleven doordat anderen het zware en ongezonde werk stiekem overnemen. Ook voedseltekorten en de uiterst gebrekkige sanitaire voorzieningen leiden tot vele slachtoffers.
Vanaf de zomer van 1943 worden vele Nacht und Nebel-gevangenen naar Natzweiler gedeporteerd, onder wie veel leden van het Franse, Nederlandse en Noorse verzet. Van de 590 Nederlandse verzetsmensen in Natzweiler hebben er 280 de oorlog niet overleefd.
Barakken in Natzweiler, © Verzetsmuseum Zuid-Holland, Beeldbank WO2
In augustus 1943 wordt in een bijgebouw van Hotel Struthof een gaskamer aangelegd. Hier worden 86 uit Auschwitz overgebrachte Joden vergast om de anatoom dr. August Hirt skeletten te bezorgen voor zijn onderzoek aan de Universiteit van Straatsburg naar de ‘raciale inferioriteit’ van Joden. Ook worden gevangenen vergast in het kader van pseudo-wetenschappelijke experimenten met diverse soorten gifgas. Vooral Roma, die met dit doel vanuit Auschwitz zijn overgebracht, zijn hierbij de slachtoffers.
Een andere SS-medicus, prof. Eugen Haagen, voert in Struthof ‘medische experimenten’ uit met lepra, pest, gele koorts en tyfus. Ook hiervoor worden Roma uit Auschwitz naar Struthof gebracht. De slachtoffers worden eerst besmet en daarna worden er verschillende behandelingen op uitgeprobeerd. Wie niet sterft, wordt na afloop van het ‘experiment’ alsnog vermoord.
Als indirect gevolg vallen ook in kamp Natzweiler zelf honderden slachtoffers, onder andere door een tyfus-epidemie in 1944.
.
In augustus 1944 zitten er 7000 gevangenen in het hoofdkamp Natzweiler, hoewel 2.000 als maximum-capaciteit gold.
In september 1944 wordt het kamp door de SS geëvacueerd vanwege de naderende geallieerden. De gevangenen worden naar werkkampen van Natzweiler overgebracht, vooral naar kampen verder weg van het front. In maart en april ’45 worden ook de werkkampen geëvacueerd en worden de gevangenen op dodenmarsen naar Dachau gestuurd. Hierbij komen zo’n 5.000 gevangenen om.
Op 23 november 1944 wordt het lege kamp Natzweiler-Struthof door Amerikaanse troepen bereikt. Het is het eerste kamp dat de westerse geallieerden op hun pad vinden.
In totaal telde het kamp met de bijbehorende Aussenlagern 52.000 gevangenen, van wie er ruim 22.000 omkwamen. De gevangenen waren vooral afkomstig uit Polen, de Sovjet-Unie, Frankrijk, Nederland, Duitsland en Noorwegen. Ook behoorden er enkele duizenden Joden uit Hongarije en uit Poolse getto’s toe, die in 1944 voor dwangarbeid naar werkkampen van Natzweiler werden getransporteerd.
Met een sterftecjfer van meer dan 40% behoort Natzweiler samen met Mauthausen tot de moorddadigste van de nazi-kampen, de vernietigingskampen uitgezonderd.
